Ҡуҙғалған тамыр

Күп ваҡыт көлкөгә һабыштырып, йә булмаһа һүҙҙе икенсегә бороп йыуата. Алай ҙа ҡәҙерләп, төрлө ризыҡтар менән туҡландырып, аҫтын йомшаҡ, өҫтөн таҙа итеп кейендереп, йәшәтә алғанына һөйөнһә лә, ауылда ла тора алыр инем тигәненә йәне көйгән саҡтары күп. Инде хәҙер туҡһанға аяҡ баҫҡан. Нисек инде, олоғайған ғәзиз әсәңде ауылда мейес яҡтырып, кем ҡасан бер стакан һөт керетеп бирә тип, йә булмаһа ярты икмәккә зар итеп тотаһың. Йорт ҡаралтылары ла ныҡлы таушалған булғанлыҡтан, күп уйлап тормай, тотто ла күсереп алды ул үҙен ҡалаға. Ул саҡта алтмыштан үткәйне. Үҙе бик риза булып күсһә лә, ҡала тормошона өйрәнә алмай этләнде. Иң беренсе аҙыҡ болоның юҡлығына ҡото осто:

Әле тағы бер ҡыҙыҡ хәлде иҫенә төшөрөп алды. Ауылдан килгәс, бәҙрәф бәләһе тыуып китте:

Атаһы вафат булғас, әсәһе байтаҡ ҡына ауылда яңғыҙы тороп булашты. Аҙаҡҡы йылдарҙа мал-тыуарын бөтөрһә лә, ауыл тормошо ауырлашҡас, күсереп алдылар.

Шуға егерме йылға яҡын ваҡыт үткәс үкенеп ултыра әле. Оло кешене ғүмер буйы йәшәгән урынынан ҡуҙғатыу, оло ҡарт тирәкте күсереү менән бер. Икенсе урында яңынан тамырлана алмай. Тамыр тартып киткәндәре лә ваҡ ҡына япраҡ ярған була ла бит, оҙаҡ йәшәгәнен дә хәтерләй алманы ул.

Улар - һигеҙ бер туған. Бөгөнгө көндә әсәһен ҡарау ауырлашһа ла, ҡайһы берәүҙәр кеүек “берәр айлап ҡарайыҡ” тигән төшөнсәне өнәмәй ул. Үткән йыл Мәфрүзә апаһы: “Миндә лә әсәй әҙерәк торһон инде” - тигәс, ҡунаҡҡа тип ник ебәргәненә үкенеп бөтә алмай. Шул барыуҙа ғына, бер ай эсендә, һул яҡтан фалиж һуғып ҡайтты. Хәтерендә, ҡайтҡас сәй эсеп ултырғанда ҡапыл:

Эсе бошто Зареманың. Әсәһен сирләп китеп, һул яҡ һанын паралич һуҡҡандыр тип, уйлай ине бит ул. Асылда кемдер ҡул күтәргәнлектән, тетрәнеүгә дусар булғанлыҡтан, ошо хәлгә тарыған икән дә…

Зарема телһеҙ ҡалды. Үҙенән өлкән Ғәзимә апаһының ире ҡулын өсөнсөгә паралич һуҡҡанлыҡтан, күптән түгел өсөнсө группа инвалидлыҡ алып йөрөнө. Шул һуғып йыҡҡан булып сыға. Кит инде, хоҙайым. Бер ай ҡунаҡ итергә лә ҡулдарынан килмәгән эштәренә алып китәләр тип, әсенде Зарема. Олоғайған әсәһе көндән-көн сабый хөкөмөнә керә барҙы. Көндән-көн ауылын, һыу буйҙарын, күпертеп бешергән икмәген, күрше-күләнен һағынып бер туҡтауһыҙ һөйләне. Шулай итеп, тағы бер йыллап ваҡыт үтеүгә, бөтөнләй ятып уҡ сирләүгә әйләнде. Ярауы аҫтында булһа ла, Заремаһы аҫтын таҙа тотто. Оло кеше еҫе сыҡмаймы тип, таныш белештән килһә һораша ла һала ине. Туғандары ла юҡ-юҡтан килеп хәл белгеләп торҙолар. Һуңғы йылдарҙа онота биреп тә ебәрҙеләр. Ундай сараға Зарема үпкәләмәне лә. Көсө бар, алатлы-ҡеүәтле сағы, үҙ әсәһе көңгөр-ҡаңғыр һөйләшкәндә һөйләшеп, мәрәкәләшкәндә - мәрәкәләшеп көн иттеләр. Берҙән-бер көндө, әллә йыл ярым тирәһе килеп әсәһенең хәлен белмәгән килене, уртансы ҡыҙы - Рәсимә исемле апаһы килеп керҙеләр. Әсәйгә күстәнәстәр килтереп һалған ҡыҙының күстәнәстәрен алып доға ҡылды ла:

Зареманың һушы китте. Әле генә фалиж һуҡҡандан хәлһеҙ әсәһе түгел, бала сағында колхоз йыйынында етешһеҙлектәрҙе тасуирлап, аяғүрә баҫып, мөнбәрҙән телмәр һөйләгән әсәһе һыны күҙ алдына баҫты. Ғәжәп күренеш! Кеше инде ҡартайған, бөткән тигәндә лә үҙендә шундай ҙур рухи көс һаҡлай икән дә! Бына тигеҙ генә тын алып инде һигеҙенсе йыл түшәктән тормай ятҡан әсәһе - иң ҡәҙерле кешеһе йоҡлай. Үҙ ғүмерендә аслыҡты, яланғаслыҡты күргән. Революция осоронда комсомол, партия ағзаһы булып, Мәскәүгә йәш балаһын күтәреп, ҡатын-ҡыҙҙар съезына барған, һуғыш йылдарында председатель, аҙаҡ кассир, бүтән ғәйри яуаплы эштәр башҡарған ил инәһе ята. Күпме боҙолошҡан ғаиләләрҙе яраштырған, күпме яҡшы кәңәштәрен биргән ул үҙ ауылдаштарына. Ә беҙ уға еңел-елпе, хәле бөткән, эше бөткән тигән күҙлектән генә ҡараһаҡ, нисек итеп кенә тәрбиәләп сығарҙы ул илленән күптән үткән, ҙур вазифа биләп алып-биреп эшләп йөрөгән ҡыҙын! Һәйбәт тәрбиә – тине Зарема бер аҙ уйланып ултырғас. Апайына был турала һөйләмәҫкә ҡарар итте, аңламаҫ. Йә әсәйгә үпкәләргә тотонор.

Әсәһенең, уянғас та, “ауылға ҡайтам, бер таяҡ ҡына яһап бир миңә, шул таяҡҡа таянам да ҡайтам”, тип әйтәсәген белгән Зарема, үҙенең өй ремонтлағандан ҡалған ике метр самаһы рейка-таяҡты әҙерләп ҡуйғайны. Әсәһенең, уянғанын көтөп алғандан һуң, тамағын ялғатты ла:

Әсә таяҡҡа ике ҡуллап тотонған килеш ҡалғый башланы. Оҙаҡ ҡына бәүелде-бәүелде, һис көтмәгәндә, һеперткегә ултырып осҡан баба-Яга кеүек ҡаршы эстинәгә ҡарап осто ла китте. Ярай әле ҡаршыһында тағы ла шулай үҙе ултырған кеүек карауат. Зарема уларҙы йоҡо бүлмәһенә парҙан алып ултыртҡайны. Береһе - ҡыҙыма, береһе -үҙемә, йәнәһе. Бәхетенән карауат өҫтөнә , береһе өҫтөнә - береһен ҡабартып, битенә матур селтәр ябылған, мендәрҙәр өҫтөнә барып ҡунды. “Аһ!” тип ҡалдылар инәле-ҡыҙлы күҙәтеп тороусылар. Йүгереп барып Зарема әсәһен, “әлдә әле башы бәрелмәгәнгә” шатланып иҙәнгә шыуып төшә башлаған әсәһен ҡосаҡлап алды. Ҡыҙы менән күтәреп кире урынына һалғас:

Шулай, ауырыу ҡарау еңел түгел! Тик ҡартайған көнөндә үҙ ҡарамағына, яҙмыш ҡарамағына ҡалдырғыһы килмәгәйне шул ул ваҡытта. Быға тиклем, бәлки, гүр эйәһе лә булған булыр ине. Кем белә, хоҙай эшенә ҡыҫылып булмай инде. Ә бәлки, үҙең тыуған, йәшәгән ереңдә, тыуғас та ауыҙланған һыуын эсеп, ҡәҙимге өйрәнгән ризығын ейгән булһа, фалиждан һуғылып, “ерем-һыуым” тип зарығып та ултырмаҫ ине. Ана бит, ҡалаға килгәне бирле, иҫ кереп китһә, ауылындағы бөтә йәшәгән кешеләрҙе берәмтекләп, һанап, ҡат-ҡат һөйләп үткәрә. Йә булмаһа, элегерәк, аяғы йөрөгәндә тәҙрә ҡаршыһына бара ла, үткән-һүткән кешеләр араһынан кемгәлер оҡшаған кешене күрһә:

Зарема төрлө уйҙарға сума ла “ҡаш төҙәтәм тип, күҙен төртөп тишкән” тигән мәҡәлде иҫенә төшөрә. Үкенеп тә ҡуя ул. Тейергә булмаған.. үҙ урынында ултыра бирһен икән.. “Ҡуҙғалған оло тамыр кеүек үҙһенеп китә алманы әсәйем…”- тип әрнене. Алдында ниндәй генә ризыҡ юҡ, ваннаһында ла әленән-әле йыуындырып тора, юҡ шул. Уның һаман да үҙ тупһаһын тотоп, үҙе көнөн үҙе күреп, үҙ ҡулы менән башҡараһы эштәрен һағынып һағынғанын аңлай Зарема. Егерме йыл элек, ул быны йәшлеге менән аңламаған булып, йәне көйһә, хәҙер шуның киреһенә төшөнөп, бошоноп ултырыуы.

Һәр кемдән дә көл ҡала тигән һүҙе булды микән әсәйемдең. Түккән көлөм ҡалды күгәреп… Зареманың әсәһен юғалтыуҙан күңелендә көллөк кеүек бушлыҡ ине…

Зөбәржәт ЙӘНБИРҘИНА, 2009 йыл.