Тотҡаһыҙ һандыҡ

Тотҡаһыҙ һандыҡ

Хикәйә

Күрше Алтынбай йүгереп килеп ингәс, йөрәге әллә нимәгә жыу итеп ҡалды Сафияның. Иҫен йыя алмай торҙо бер килке. Ҡулындағы сынаяғы иҙәнгә төштө. Ярылды. Ғүмерҙә ҡыланмағанды, тип, бер ярсыҡтарға, бер аһылдап төшкән Алтынбайға ҡараны Сафия. Башынан мең төрлө уй йүгереп үтте, ләкин насарға юрамаҫҡа тырышты.
Алтынбай күҙен йәшергәндәй, аҫҡа ҡараны:
– Инәй, Сөләймән апа ауырып киткән, ти, балнисҡа ебәргәндәр... Йәһәтерәк йыйынһаң, апарам...” – тип ҡапҡа тышында торған машинаһына ымланы ла үҙе йылт боролоп сығып та китте.

“Бынағайыш, – тип уйланы нисектер албырғап ҡалған Сафия әбей, – таң менән он тарттырырға барам тип, килеп туҡтаған “Беларус”ҡа егеттәр һымаҡ һикереп менеп ултырып киткәйне лә баһа ҡартыҡайы”.
Сафия әбей юл моҡсайына кисә генә бешергән икмәктең яртыһын телеп һалды. Уға ҡушып дарыу үләндәре төнтмәһен һалырға онотманы. Ғүмере буйы балта оҫтаһы булған Сөләймән ауырып ятманы, имәндәй ныҡ ине һымаҡ әле ул.
Хужабикә тимер менән көпләнгән ишекте бикләп, асҡысын, өйрәнеш иткәнсә, тупһа ситенә элгәс, ихатаһын тағы бер тапҡыр күҙҙән үткәрҙе. Тауыҡтарына ем һипте, өйрәктәренең һыуын ҡараны, оҙаҡлап китһәм тип, ситән аша ғына күршеләренә өндәште: мал ҡайта башлаһа, ҡапҡаны асырҙар.
Урамға сыҡҡас, “Эх, анау сейәне Сөләймәнгә йыйып алғанда берәй ҡуш ус”, – тип уйлап алды, ҡып-ҡыҙыл булып һутланып ултырған емештәргә ҡыҙығып. Шунан был уйынан һүрелде. Былай ҙа оҙаҡлап китте, Алтынбай ҙа тиҙерәк тип машинаһын бипелдәтте. Сафия баҡса ҡапҡаһының элгесен төшөрҙө лә, ашығып, ишек алдында торған УАЗ-ға ултырҙы. “Ярай, ҡайтҡас үҙе өҙөп ҡабыр сейәһен...”

– Кем әйтте һиңә ул хәбәрҙе?
– Шундағы егеттәр шылтыратҡайны ла.
– Нимә булып китте икән? Иртән бик дәртләнеп ултырып киткәйне бит “Беларусына”.
– Әллә, инәй... Барғас беләбеҙ инде...
– Ғүмерҙә тирмәнгә йөрөмәне бит ул. Сәменә тейҙем, шикелле. Үҙем дә үҙем тип ултырып китте бит өҙмәй ҙә ҡуймай... – Алтынбай һүҙҙе сурытырға теләмәне. Газға баҫты.
Эйе, ондо ғүмер буйы үҙе тарттырҙы тирмәндә Сафия. Ире – танылған оҫта, бөтә ауыл ғына түгел, бар тирә-яҡ уның ҡулына ҡарап тора. Тирмәнгә йөрөргә ваҡыты юҡ.
Баштараҡ Сафияның ат егеп тирмәнгә юлланғанына ауылдаштары сәйерһенеберәк ҡараны.
– Вәт, бисә!
– Ирҙәүкә микән әллә?

– Ирен ҡыҙғана бит ул! Шуға үҙе йөрөй, – тип төрлөсә тел сарлаусылар ҙа булды. Аҙаҡ күнектеләр.
Сөләймән ағастың бер осонан тотһа, Сафия икенсе яғына йәбеште. Йәлләне ирен, эшен еңеләйтергә тырышты. Аш-һыуын әҙер тотто. Был иреңде һанлау булалыр. Ә ҡыҙғанды микән? Бер саҡ күрше ауылдағы бер ҡатын эшен эшләтәм тип ҡайтармай ҡуна ҡалдырғайны. Ҡара янды, ҡабат ул бисәне тупһаһына аяҡ баҫтырманы. Шунан һуң Сөләймәндең ситкә сығып йөрөү мөмкинлеген дә ҡыҫҡартты.
Сафияның үҙен дә, алтын ҡуллы, тинеләр. Магниттан күсеп ҡайтҡас, ғаиләһен туйҙырыр өсөн, аяҡ машинкаһына ултырып алыр ҙа зыр әйләндереп, күлдәк тегер ине. Килештереп, ҡупшылап, шартына килтереп эшләгәнгә уның ҡулынан кейенергә яраттылар. Хаҡына кемеһе тауығын, кемеһе йомортҡаһын йә онон тотоп килер ине.
Балаларының өҫтөн дә үҙе бөтәйтте. Һигеҙе лә ас-яланғас йөрөмәне, бөтәһе лә уҡыны.
...Иң бәләкәйенә ауырлы ине. Һабантуйҙарға йүгереү буйынса беренселекте бирмәгән Вәлләм менән бәхәсләшеп киттеләр. Кем етеҙерәк, тип. Бүләккә лә, вәғәҙәгә лә түгел. Былай ғына. Сәмләнде бит Сафия. Килде беренсе. Бәхәскә шаһит ауыл халҡы, ике ай тигәндә Сафия туптай малай тапҡас, аһ итте. Аҙаҡ Вәлләм өйҙәренә килеп йөрөнө хатта. Ғәфү ит инде, апай, йәнәһе.

Сәм инеме был? Моғайын. Бәләкәйҙән сыныҡҡан йөрәк сәме. Нимәгә тотонһа ла, эсендә гөлт итеп ут ҡабыныр ине, эшенән йәм табып йәшәне. Ауырһынманы.
...Хәтерендә Сафияға ете генә йәш ине буғай. Төндә ишек дөмбөрләттеләр. Атаһы – колхоз рәйесе. Әрһеҙ кешеләр менән бергә килеп тулған ҡараңғылыҡ йөрәген өшөттө, әсәһенең ҡапыл сеңләп илай башлауына һыҙылып ҡына ул да ҡушылды. Атаһының ҡулдарын шаҡарып алып сығып киттеләр. Ғәйебем юҡ, иламағыҙ, ҡайтырмын, тип ҡысҡырған булды ҡысҡырыуын. Ел ҡапҡаһы ауыр итеп көрһөнгәндәй шығырлап ҡалды уның артынан.
Сафияның атаһы – халыҡ дошманы икән тигән хәбәр таралды. Ҡыҙын да ен кеүек күрәләр ине. Атаһы зым-зыя китте лә юғалды. Әсәһенең, ҡырҡҡа ла инмәгән ҡатындың, сәстәре ап-аҡ булды...

Ҡыҙыҡайға эшкә бик иртә егелергә тура килде. Ун өс йәштән торф сығарырға барҙы. Ун алтыһы тулмаҫтан Магнитка төҙөлөшөнә китте. Шунда осрашты улар Сөләймән менән. Өйләнештеләр. Балалары күбәйеп киткәс, ауылға ҡайтып төпләнделәр: ер асҡа үлтермәҫ, мал көтөрҙәр. Йорт һалып ебәрерҙәр. Икеһе лә ауыл кешеһе булғас, һәүетемсә донъя көтөп алып киттеләр.
Ауырға ҡалған һайын тапты ла торҙо балаларын Сафия. Алдырам тип йөрөмәне. Ире лә бала яратты. Тыуған береһенә: “Ҡара әле, әсәһе, быныһы тегенеһенән дә матурыраҡ таһа!” – тип һоҡланыр булды.

Ә атаһы... Сафияның атаһы ҡайтты шулай ҙа. Сал һаҡаллы бабай ине инде ул. Уҡымышлы ине. Тәүге ейәнсәренең улы тыуғайны ул йылда, бүләһенә исемде үҙе ҡысҡырҙы.Үҙенең ғәйепһеҙ икәнлеген ҡайтҡас та тылҡып-тылҡыны ҡарт. Әллә ҡыҙы алдында, әллә совет власы алдында аҡланды... Сафия ла үҙенең бер кемдән дә кәм түгеллеген иҫбатларға тырышманы микән? Берәү менән дә ярышмаһа ла, үҙенең эше бүтәндәрҙән һәйбәтерәк, ҡупшыраҡ сыҡҡанға эстән генә һөйөнә, тантана итә ине ул. Шул йәшәтте лә. Ә бына йәнен иң әсеткәне – исмаһам бер балаһы ауылда ҡалманы. Ҡыҙҙары ла яҡынға кейәүгә сыҡманы. Ҡапыл ғына таралды ла бөттөләр. Ҡалаға эшкә урынлаштылар. Донъя көтөр тип күҙ терәп торған кинйәләре Рәсих Чечня һуғышында ҡорбан булды. Быны инде тыныс ҡына иҫләй алмай Сафия. Йөрәге түҙгеһеҙ булып һыҡрай башлай...

Сафияның күңелен һуңғы бер күренеш өйкәп тора: оҫтахана ишеген япҡан уңайҙа ире эшләнеп бөтөлмәгән һандығына оҙаҡ текләп торҙо. Ҡапҡанан сығыр алдынан да, ниндәйҙәр ҡәҙерле нәмәһен ҡалдырғандай, үкенесле, әрнеүле ҡараш ташланы оҫтаханаһына. Бер тыналыҡ ҡына эше ҡалған, тип, һыҙғыра-һыҙғыра тотонғайны бабайы анау көн. Ҡаланан ялға оло улдары ҡайтҡайны, тәки эшләргә бирмәне атаһына, үҙе сәскән картуфлыҡҡа алып китте. Кәзәләр инеп яфалай, имеш. Текмәһен нығытырға тотоноп киттеләр. Ныҡ арып ҡайтҡайны шунан ҡарты. Һандыҡҡа ҡулы теймәгәнгә эсе бошто. Был инде һуңғы һандығым булыр, ҡул да элекке кеүек түгел хәҙер, тип тә әйтеп һалды. Башҡа тотонмаҫ бындай сетерекле эшкә. Күпме көс, сабырлыҡ, таһыл кәрәк тәһә! Ҡарағай таҡталар әҙер булыуын күпме көттө, йылдан ашыу киптереп һалып ҡуйҙы. Йышты, юнды. Шунан ғына тотондо эшкә. “Быныһы, һуңғыһы элеккеләренә оҡшамаған, бигерәк тә ҡупшы килеп сыҡмаҡсы. Тамғаһы ла бар үҙенең, оҫтаһының кем булыуын юйылмай торған ҡәләм менән яҙҙым. Күҙгә күренеп тормаһын өсөн, яҙыуын тимер менән көпләнем. Быуаттар үткәс, һандыҡ туҙғас, алып уҡыр әле берәү... – Артыҡ семәре лә юҡ, әммә ҡото бар”, – тип һөйләнде ул эргәһенә килеп баҫҡан әбейенә.

Ҡаланан ҡайтҡан улына оҫтаның эше оҡшаманы. “Иҫкелек ҡалдығы, һандығың кемгә кәрәк тиһең? Юҡ менән булаһың, ишек яҡтауҙарын ҡуйырға ярҙам итешер инең, юҡ менән булашҡансы”, – тип икенсе көнөнә лә атаһын бушатманы, үҙ эшенә екте.

Һай, Сөләймән эшләгән һандыҡтарҙың хисабы ла юҡ инде ул! Тәүгеһен баш балалары Сәлиәгә тип инселәгәйне. Һуңғыһы – Гүзәлгә була инде. Шул ҡыҙы тыуғас, Сәлиә ауыр сиргә һабашты. Күҙе күрмәҫ булды, ҡул-аяҡтары йөрөмәне. Нервыларына һыуыҡ тейгән, тинеләр табиптар. Нисек булһа ла сабыйымды һаҡлағыҙ, тине әсә ялбарып. Балаға ҡырҡ көн тулғас, Сәлиәне санитар самолеты менән баш ҡалаға оҙаттылар. Ул яҡшы табиптар ҡулында ярты йыл тигәндә генә һауығып, аяҡҡа баҫты. Бер хәтәреңде үткәрһәң, оҙаҡ йәшәрһең, тигәйне уға күрәҙәсе ҡарсыҡ. Ысынлап та шул һүҙ раҫҡа сыҡты. Ныҡ ҡына ауырығандан шәбәйеп китте ләһә Сәлиәләре...
Ҡырҡ көнлөк сабыйҙы кәзә һөтө имеҙеп көттөләр. Бына шул бала кейәүгә сыҡһа, олатаһының һандығы менән оҙатылыр...
Һандыҡ дан булған шул. Тотҡаһы ғына юҡ. Бөгөн иртәнсәк тә шуға ыуаланды бабайы. Их, ярты сәғәтлек эше ҡалды бит инде, тотҡаһын ҡуйһам, тип һөйләнде. Ҡартының ҡапҡаны сығып барғандағы әрнеүле ҡарашы күҙ алдында тик тора бына Сафияның.
Ҡәйнәһе, сейә йыйырға тип сығып киттем дә, ҡырҙа табып, күтәреп алып ҡайттым ошо Сөләймәнде, тип һөйләй торғайны. Шуға ҡарты сейә бешкән мәлде үҙенең тыуған көнө һананы. Йыл да ҡырға бер үҙе сығып китер ҙә эре, балланып торған сейә тиреп ҡайтыр ине. Тыуған көн тип билдәләп йөрөмәнеләр былай. Емеш бешкән бит, быйыл ҡырға сыҡмайһыңмы, тип шаяртыр әле ҡартын, күргәс. Үҙенең сейә өҙөп алмауына үкенә биреп тә ҡуйҙы шунда Сафия.

Алтынбай юлды белә, өндәшмәй, машинаһын ҡыуа ғына. Былай ҙа ҡырыҫ ул, төпсөнөп һорашыр инең, йә асыуланыр, тип, Сафия әбей ҙә шым булды, әлеге уйҙарына бирелде.

Ирен балнистың ап-аҡ палатаһы карауатында ята тип күҙ алдына килтерергә тырышты. Бөгөн былай ғына барып күрһә, иркенләп тағы килер, ул яратҡанса ғына итеп һурпа әҙерләр...

Һуңғы йылдарҙа Сөләймән ауыл араһына бик сығып йөрөмәне. Ҡапҡанан ары китмәне. Донъяларын нығытты. Мин үлгәс тә әле өй ун йыллап торор, ҡаҡшамаҫ, тип һөйләнде. Йәнәһе, изгелеген күрерһең, аҙаҡ... үҙең ҡара... Сафия баяғы уйҙарына ҡабат әйләнеп ҡайтты. Бына шул ғүмере тирмәнгә бармаған, һуңғы йылдарҙа йүнләп урамға ла сыҡмаған кеше иртүк кенә, егеттәр кеүек һикереп менеп, “Беларусь” йөрөткән Хәйҙәргә ҡушлап ултырҙы.
– Тоҡто минән, бабайҙан, күтәртмәҫтәр, күҙ-ҡолаҡ булырмын, – тигән булды бит әле, барма, тип ҡаршы төшкәндә.
Күңелендә былт итеп ҡабынған хәүеф үкендерә башланы. “Ғүмере ҡыланмағанын...” Сафия тағы хәтер таҫмаһын әйләндерҙе, бына ире, ҡәҙерле бер нәмәһенән айырылғандай, оҫтаханаһында ултырған һандыҡҡа ҡайырылып ҡараны...
Хәле үтә ауыр булмаһа, бабайын алып ҡайтып үҙе тәрбиәләр. Һинең ҡулыңдан ашаһам, һин яһаған сәйҙе эсһәм, көс кереп киткәндәй була, тиер ине бит ул...
Ана, балнис та күренде. Бер ҡатлы кирбес йорт алдына килеп туҡтағас, Сафия ҡарсыҡ машинанан йылдам ғына төшөп, алдан йүрмәләне. Алтынбай уларға ҡаршы сыҡҡан шәфҡәт туташына баш ҡаҡты. Алып килдем инәйҙе, тиеүе булды микән...

–Инәй, апа янына инәһегеҙме? – тип һораны яғымлы тауыш.
– Инмәй ни... – тип сабырһыҙланды Сафия.
– Тик һеҙ ҡурҡмағыҙ...

– Аһ-аһ, бергә ғүмер иткән ҡартымдан ҡурҡып торорға ни, – тигәс, ҡыҙ, уңайһыҙланып китте лә, юл күрһәтергә була, алдан төшөп атланы. Уларға Алтынбай ҙа эйәрҙе.
...Баяғы күҙ алдына килтергән ап-аҡ палата. Карауаты ғына юҡ. Иҙәнгә һалғандар. Ауыҙғынаһы асылмаһын типтер инде, эйәген ҡыҫып бәйләгәндәр. Сафия сүкте лә иренең, бергә ғүмер иткән ҡартының, һөйөклөһөнөң, яңағынан һыйпаны. Артында ҡурҡып баҫып тороусыларҙы аптыратып, шелтәле-йәлләүле тауыш менән:
– Ғүмереңдә беренсе тапҡыр тирмәнгә тип сығып китеп үлеп ятаһыңмы? – тип яғымлы ғына итеп өндәште. Ҡояшҡа янған бите буйлап тәгәрәгән йәшен һыпырып төшөрҙө. Тауышы тоноғораҡ, әммә тыныс ине. Бәй, үҙенән үҙе йәшереп, уйын гел икенсе юҫыҡҡа аҙаштырырға тырышып килһә лә, ҡарты тирмәнгә тип ашҡынып сығып киткәс тә һеркелдәне бит йөрәге. Тотҡаһыҙ ултырып ҡалған һандыҡҡа һонолоп ҡарауынан уҡ һиҙенде...
Ишеткәне бар ине: ҡырҙа тыуғандар ҡырға китеп үлә, тигәндәрен... Бер ҙә шулай ҡапыл сығып китер ҙә үлеп ҡайтыр кеүек тойолманы ла лаһа. Күҙ алдынан юғалып торған ваҡыттары булды Сөләймәндең. Тыуған көнөндә бер үҙе ҡырға сығып китеп сейә йыйып алып ҡайтыуы, кешеләргә мейес һалғанында донъяһын онотоп юғалып тороуы. Гел өй тирәһендә, оҫтаханаһында йырлай-йырлай таҡта йышҡан, юнған иренең сәменә тейҙе микән ни шулай? “Ғүмер буйына тирмәнгә үҙем йөрөнөм, имеш”. Хәҙер сәстәреңде йолҡоп илаһаң да, күҙҙәрен асмаҫ шул.

***

Уны ерләп ҡайтҡас та Сафия баҙап ҡалғанын күрһәтмәне, сәмләнеп донъя көттө. Малдарын да ҡапыл ғына бөтөрөргә ашыҡманы. Көс-ғәйрәт етерлек ине әле үҙендә.
Эйе, тотҡаһыҙ ултырып ҡалды һандыҡ, етемһерәп. “Үлгәс тә әле кешенең өс көнлөк эше ҡала”, ти, эш бөтмәй инде ул. Һуңғы һандығы менән ни әйтергә теләне икән ҡарты? Бына шул сер булып ҡалды.

Сафия әбейгә бабай ҙа ҡараштырып маташтылар. Шап-шаҡтайһың әле, көңгөр-ҡаңғыр бергәләп сәй эсерһегеҙ, имеш. Йәнең тартмаған кешең менән сәйләп ултырып буламы ни?

Үҙе былай бик күңелһеҙләнеп тә бармай. Күрше-күлән менән ҡатнашып йәшәй. Йәйен баҡсала үҫкән һуғанына хәтлем ҡалаға алып барып һатып аҡса итеп алып ҡайта. Болға мохтажлыҡтан да түгел. Күңелле бит ул баҙарҙа. Кешеләр менән рәхәтләнеп гәп һатып, аралашып ҡайтаһың.
“Һуңғы һүҙҙе” бабайы химик ҡәләм менән һандыҡтың таҡтаһына яҙып тимер ҡалай менән көпләп ҡуйған булырға тейеш. Бер ваҡыт шуны асып ҡарағыһы килде Сафияның. Ялтыр ҡалайҙы һыйпаштырҙы. Шул хәтлем һағыныу йөрәген өттө. Күреп торалыр бит ул мине. Ҡалайтып уның эшен боҙһон? Бабайының һуңғы һүҙе ҡәләм менән яҙып ҡуйылмағандыр ул барыбер ҙә. Нимәлер әйтергә, еткерергә теләгән ул һуңғы һандығы менән, тотҡаһыҙ һандыҡ менән. Ни хәтлем йөрәк көсөңдө һалһаң да, эҫенһәң дә был донъя үҙе ошо бер тотҡаһыҙ һандыҡ кеүексе. Тотоп бер нәмәне лә әхирәткә алып китеп булмай. Йөрәкте бары тик ҡартының һуңғы ҡарашы көйҙөрә.
Сафия әбей үҙенең шәплегенә үҙе ныҡ ышана. Балалары алмаш-тилмәш килеп китә. Үҙен яңғыҙ, етем әбей иҫәбенә индереүҙәре ихтималлығын башына ла килтермәй. Ғорур, сәмле, бер аҙ эрерәк тә тота ул үҙен кешеләр алдында. Әммә яңғыҙлыҡ үҙәгенә үтеп ҡаҡшата. Үтмәҫ оҙон төндәр – көс етмәҫ ауырлыҡ булып, яуырынын баҫа, йөҙөнә тәрән бураҙналар һала. Бирешмәҫкә тырышһа ла, күңелен донъяның ҡырылмаһы ҡырыҡ мәшәҡәте, хәстәре менән баҫһа ла, сабырлыҡ ебе йоҡара. Күндем тигәндә лә, яңғыҙаҡ тормошо һағышты көсәйтә.

Килендәргә эш рәтенә төшөндөргәндә, малай-шалайға кәнфит өләшкәнендә ул үҙен шул хәтлем ғорур, көслө ҡатын, күс инәһе итеп тоя ине. Мәктәпкә төшкән ҡыҙ-малайҙарға баҡсаһында үҫкән күҙҙең яуын алырҙай сәскәләрҙе өҙөп биргәнендә лә ул бәхетле ине. Балалары килеп киткәндә лә үҙен шул хәтлем донъяһы бөтөн, етеш ҡатын итеп тойҙо.

Ә тотҡаһыҙ һандыҡ оҫтаханала нисек ултырған, шулай ултыра бирҙе. Бер ваҡыт ҡаланан ейәнсәрҙәре килде. Ҡыйыҡҡа баҫҡыстан үрмәләп менеп, өҫтән малайҙар кеүек саптырып ҡыҙыҡ таптылар. Оҫтахана ер иҙәнле. Һандыҡ махсус урындыҡта ултырһа ла, кесе ярау тамсылары ҡалай һандыҡҡа һарҡты. Сафия уны-быны абайламаны, әлбиттә. Аҙаҡ ҡапҡастағы, ҡабырғаларындағы туттан төшөндө. “Кейәнкеләр!” – тип әсенеп һуҡранды ул ейәнсәрҙәренә. Тутты сығарырға була ҡытыршы наждак ҡағыҙ менән ышҡыны. Эҙ ҡалды. Хәленән килгәнсе туттан ҡотҡарғас, ҡалайҙы майланы. Эсен асып киптерерп алырға ла онотманы. Тотҡаһыҙ һандыҡ, гүйә, үҙ яҙмышын кисерҙе. Етемһерәп ултыра бирҙе. Өлкән ейәнсәре лә кейәүгә сығырға ашыҡманы.
Ун йыллап ваҡыт үтте. Үҙәген өҙҙөрөп һағыныу килде. Етмешен туйларға тип барлыҡ бала-сағаһын йыйҙы Сафия. Өҫтәлдең иң түрендә
балҡып ултырған Сафиянан да бәхетле кеше булдымы икән? Әммә табын һуңында бойоҡто: теге йөрәк өҙҙөргөс һағыныу барлыҡ булмышын ялмап алды. Иң бәләкәс ҡыҙы һүҙ әйткәндә сеңләп илап ебәрҙе.

–Нимә булды, әсәй? Әллә яңылыш рәнйеттекме? Әллә башҡа берәй төрлө теләгең бармы, – тип һорау яуҙыра башлағастар, аяғүрә баҫты. Барыһына ла рәхмәт әйтте. Күңеле шулай тулыуын белдерҙе. Шул минутта үҙен бабайы ҡалдырған һандыҡҡа оҡшатыңҡыраны: тотҡаһыҙ, тоталҡаһыҙ торған да ҡалған бит. Балалары ныҡлабыраҡ төпсөнгәс, ярып һалды күңелдәгеһен: “Ҡартымды һағындым!” Шым ҡалдылар. Һәр ҡайһыһы үҙенсә кисерҙе. Һағына инде, беҙ һәр ваҡыт иҫләтәбеҙ. Төрлө уйҙарға төшәлер, тип эстән генә кисереп, тағы ун йыл йәшәйем, тигәненә нығыраҡ шатланып, үҙҙәрен дә шуға ышандырып таралыштылар.
Юбилейҙан һуң тормош үҙ яйына тәгәрәне. Һуңғы һандыҡ ултырған һарайҙы елләтергә асып ҡуйып, улы алып килеп ауҙарған ҡайын ағасы ботаҡтарынан миндек бәйләргә ултырҙы Сафия. Ҡапыл башына эҫе һуҡтымы, әллә йөрәгендәге бер ҡыл өҙөлдөмө? Тәне тыңлашманы. Үҙен баяғы тотҡаһыҙ һандыҡ итеп тойоу көсәйҙе, күҙ алдары ҡараңғыланып, гүйә, упҡынға тәгәрәне.

Һарай ишеге менән ел уйнаны. Йәш миндек еҫе әллә ниндәй байрам, ҡыуаныс вәғәҙә итһә лә, ҡояш һүрәнәйҙе. Күкте ауыр болоттар ҡапланы. Хәүеф-хәтәр барлығын белдереп, эт олоно. Ҡаҙҙар ҡаҡылданы. Сафия, яныуына сыҙай алмай, яҡлау эҙләгәндәй, һалҡын ҡалайлы һандыҡ өҫтөнә һуҙылды. Сикәһенең, маңлайының ҡыҙыуын тимер һалҡыны, ҡарағастың хуш еҫен һеңдергән һандыҡ баҫҡандай тойолдо. Хәле мөшкөлләнде.

Гөлназ Ҡотоева.