Ҡар кешеһе

Был Әмир Әминевтың “Ҡар кешеһе” исемле хикәйәһенән өҙөк. Ул әҫәрҙә сит ҡунаҡ ябай башҡорт ауылына килә. Әммә ысын тормошта ла була аламы бындай хәлдәр? Шуныһы ла уйландырмай ҡалмайҙыр уҡыусыны.

Ҡар кешеһе тураһында ныҡлап әле үткән быуаттың урталарында һөйләй һәм яҙа башлайҙар. Хатта был ниндәйҙер бер модаға әйләнгән тиһәк тә булалыр. Шул мәлдән алып ундай йән эйәләренең булыу-булмауы фәндә ныҡлап өйрәнелә. Әммә бөгөнгә ҡәҙәр ысынлап та ҡар кешеһенең барлығы тураһында бер генә лә етди дәлил юҡ. Шулай ҙа шартлыса уның йөнөн (сәсен) күп тапҡыр тикшергәндәр һәм был йән эйәһенең боронғо мәмерйә кешеләре йәки айыу менән оҡшашлығы иҫбат ителгән. Атап әйткәндә, оло ҡар кешеһенең кәүҙәһе ике метрҙан ашыу, ҡулдары оҙон, аяҡтары, киреһенсә, ҡыҫҡа. Бөтә тәнен ҡара, һоро йәки аҡ йөн ҡаплап алған, күҙҙәре бәләкәй, маңлайы тар, ҡиәфәте – ҡурҡыныс, һаҫыҡ еҫле. Иң мөһиме: бик етеҙ, мускулдары тығыҙ формалашыуы арҡаһында үтә лә көслө, физик яҡтан сыҙамлы!

Ҡар кешеһенең барлығы тураһында иҫбат итергә те-ләүсе ғалимдар үҙҙәренең эҙлә-неүҙәрендә ниндәй генә ысулдар ҡулланып ҡарамаған: һөйәктәр, сәстәр, хатта уларҙың эҙҙәре тикшерелгән, генетика өйрәнелгән, кешеләрҙең һөйләгәндәренән яҙып алынған. Һуңғы алым ҡыҙыҡ-һыныусылар араһында бигерәк тә киң таралған. Хәйер, был һөйләүҙәр башлыса имеш-мимешкә ҡайтып ҡала, ҡар кешеһенең барлығы-юҡлығы теорияһының үҙе һымаҡ.

Был тәңгәлдән шуныһы иғтибарға лайыҡ: ҡар кешеһен күреүселәр донъяның төрлө мөйөшөндә йәшәй: Америка, Европа, Азия. Башлыса ул кеше-ләрҙең күҙенә таулы райондарҙа салына. Мәҫәлән, Гималай тауҙарында осратҡандары киң билдәле. Тау тигәндән, бер-ике йыл элек ҡар кешеһен Ирәмәлдә осратыусылар ҙа табылды. Ул йән эйәһе Учалынан Вадим Ғилмановтың хатта автомобилендә урынлаштырылған видеокамераға ла “эләккән”. Яҙманан күренеүенсә, төндә машинаның алдынан ҡар кешеһенә тартым бер йән эйәһе йүгереп үтә. Әммә уны ныҡлап күп тапҡырҙар һөйләнелгән кеше икәнлеген иҫбатлауы ҡыйын, сөнки аныҡ ҡына күренмәй. Шул уҡ ваҡытта ҡар кешеһе тип инҡар ҙа итеп булмай. Һәр хәлдә, бер төркөм биологтар был видеояҙмала ҡар кешеһе түгел тип билдәләп тә өлгөргән инде – Башҡортостанда ҡар кешеһенең эҙҙәре табылмаған, ти улар.

Әйткәндәй, ҡар кешеһе менән видеояҙма интернет селтәрендә әленән-әле ҡалҡып тора. Тәүгеһе бынан 50 йыл элек үк барлыҡҡа килгән. Роджер Паттерсоно менән Боб Гимлиндың кадрына эләгә йән эйәһе. Унда ҡар кешеһенең эҙҙәре һәм үҙе күрһәтелә. Хәйер, был видео авторы үлгәс, уның туғандары яҙманы монтаж тип тә белдерә. Нисек кенә булмаһын, белгестәр ысынлап та ялғанмы-түгелме икәнлеген тикшереп ҡарағас, видеола костюм кейгән кеше түгеллеген белдергән...

Ҡар кешеһен күрҙем, тип билдәлелек яуларға, аҡса эшләргә теләүселәр ғәмәлдә йыш осрай, хатта тотош экспедициялар ялған булып сыға. Хәйер, быныһы инде айырым һүҙ.

Кеше аяғы баҫмаған ер юҡ, тиҙәр. Шуға әҙәм балаһының беҙгә күренергә теләмәгән йән эйәләрен осратыуына бер ҙә аптырайһы түгел. Уның ҡарауы, ҡар кешеһенең нәҡ үҙе кешеләргә яҡынлашыуы – вәт мәсьәлә. Бының сәбәбе, бәлки, ҡар кешеләренең ябай кешеләр тарафынан тәбиғәттә тыныслыҡ ҡалдырмауына ла бәйлелер. Урманда тыныслыҡ булмағас, аптырап әле тегендә, әле бында күсенеүҙәлер. Тик кешене түгел, ҙур малды бер һуғыуҙа йыҡҡан йән эйәләре менән осрашыуҙар финалы өҫтә телгә алып киткән әҫәрҙәге һымаҡ тамамланмаһын тип теләргә генә ҡалалыр: “Бәй, барыһы ла: табиптар ҙа, ауырыуҙар ҙа, коридор башына, ҙур тәҙрә яғына, ашыға. Нимә күргәндәр былай, тип һунарсы ла шул яҡҡа атланы. Барып етеп, һелкенешкән баштар аша урамға баҡһа, үҙ күҙҙәренә үҙе ышанманы: ҡаршы тауҙан йүгерә-атлай әллә ниндәй януарҙар төшөп килә. Ҡар кешеләре!..”

Рәмил МАНСУРОВ.